• Terapia uwagi słuchowej metodą prof. A.Tomatisa

O metodzie

W latach 60-tych XX w. francuski otolaryngolog i foniatra – profesor Alfred Tomatis stworzył dyscyplinę naukową zwaną Audio-Psycho-Fonologią (APF), która opisuje współzależności pomiędzy uchem, formowaniem głosu, ciałem i umysłem. Profesor opisał to w trzech prawach zwanych obecnie „prawami Tomatisa”.

  1. Głos zawiera tylko te częstotliwości, które słyszy ucho.
  2. Modyfikacja sposobu słuchania prowadzi do natychmiastowych zmian w głosie.
  3. Odpowiednia stymulacja słuchowa powoduje trwałą poprawę zdolności słuchania i w konsekwencji, polepszenie odtwarzania dźwięku.

Zgodnie z metodą Alfreda Tomatisa istnieje zasadnicza różnica między słuchaniem a słyszeniem. Słuchanie (uwaga słuchowa) to umiejętność czynnego i samodzielnego odbioru informacji ze świata zewnętrznego w celu uczenia się i komunikacji. Słuchanie jest więc wysokopoziomową funkcją poznawczą, która implikuje emocjonalną zdolność do zapamiętywania i rozumienia tego, co mówi druga osoba. Słyszenie natomiast jest pasywnym, biernym odbiorem dźwięku, niezależnym od naszej woli, a zależnym od funkcjonowania systemu słuchowego. Dlatego osoba o dobrym słuchu może nie być w stanie aktywnie słuchać i rozumieć, co inni do niej mówią. Ucho nie służy wyłącznie do słuchania, ale pomaga również utrzymywać równowagę i dostarcza energii mózgowi, przez co odgrywa zasadniczą rolę w rozwoju osobowościowym człowieka.

Ważną rolę w procesie słuchania odgrywa także tzw. lateralizacja słuchowa. Według Tomatisa prawidłowa jest lateralizacja prawouszna. Lewa półkula, powiązana z uchem prawym, nazywana jest „racjonalną”, gdyż u większości osób znajdują się w niej ośrodki mowy i jest ona odpowiedzialna za logiczne myślenie i racjonalny odbiór wypowiedzi. Prawa półkula, powiązana z lewym uchem, zwana jest  „emocjonalną” i „niewerbalną”. Odpowiada za ujmowanie pojęć całościowo, wyobraźnię przestrzenną, percepcję muzyki oraz za procesy emocjonalne. Obie półkule są ze sobą połączone i współpracują ze sobą tworząc pewien obraz rzeczywistości i pozwalając nam reagować we właściwy sposób. O ile osoby prawouszne odbierają przede wszystkim treść wypowiedzi (co jest korzystne podczas komunikowania się), to osoba lewouszna w pierwszej chwili zupełnie nieświadomie zwraca uwagę na zabarwienie emocjonalne wypowiedzi.  Tomatis uważał, że ten „emocjonalny filtr” może wpływać niekorzystnie na jakość komunikacji.

Na podstawie zależności i różnic miedzy słuchaniem, słyszeniem i lateralizacją Alfred Tomatis opracował wysoce skuteczną metodę leczenia problemów słuchowych, która niezwykle skutecznie działa w obszarach takich jak:

  1. Język i komunikacja
  2. Procesy uczenia się i uwagi
  3. Regulacja behawioralna i emocjonalna
  4. Kreatywność i samorealizacja
  5. Kontrola motoryki małej i dużej oraz postawy ciała 
  6. Kontrola głosu (mowa i śpiew)
  7. Nauka języków obcych
  8. Specjalne potrzeby edukacyjne

 

Dla Kogo?

W Klinice Zaburzeń Głosu i Mowy Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu w Warszawie metoda prof. Alfreda Tomatisa jest stosowana u osób mających: zaburzenia mowy (jąkanie, opóźniony rozwój mowy, wady wymowy), zaburzenia głosu (np. chrypki dziecięce będące rezultatem nadużywania głosu przez dziecko), dysleksję.

W ośrodku vzw Atlantis w Sint-Truiden w Belgii, prowadzonym przez Jozefa Vervorta (spadkobiercę dorobku naukowego prof. A. Tomatisa) terapia ta prowadzona jest z sukcesem również u osób: posługujących się profesjonalnie głosem (śpiewaków, nauczycieli i aktorów), z depresją, nadwrażliwością emocjonalną, wczesnym Alzheimerem, chorobą Parkinsona, anoreksją oraz u dzieci mających: trudności szkolne (dysleksja, dyskalkulia), zaburzenia koncentracji (w tym: ADHD, ADD), Spektrum autyzmu (w tym Asperger), Zespół Downa, Mózgowe porażenie dziecięce, Zespoły genetyczne.

 

Diagnoza

Ucho ludzkie jest jak dynamo, które dostarcza energii naszemu mózgowi. Dźwięki o wysokiej częstotliwości dostarczają więcej energii, ponieważ w części ślimaka, która je analizuje znajduje się najwięcej komórek sensorycznych. Ucho wytwarza ok. 85% energii, którą nasz mózg otrzymuje od wszystkich zmysłów. Ucho to również organ równowagi zwany systemem przedsionkowym. Kontroluje koordynację ruchu ciała, napięcie mięśni i równowagę. Kontroluje wszystkie mięśnie, w tym nerwy czaszkowe, które są odpowiedzialne za ruch oczu. Dzięki temu możemy kontrolować swoje ciało w przestrzeni i czasie. Ucho to organ słuchania. Kiedy słuchanie jest zaburzone, powoduje to utratę zdolności odseparowania uwagi słuchowej od otaczającego hałasu. W tej sytuacji osoba czuje się narażona na dużą ilość informacji słuchowych, które powodują błędy w komunikacji z otoczeniem. Zrozumienie wiadomości wymaga wtedy ogromnego wysiłku, powodując błędy w rozumieniu, coraz większe zmęczenie, drażliwość i wreszcie wycofanie. Żeby dokładnie dowiedzieć się, jaki obszar w mózgu ma kłopoty, przed przystąpieniem do terapii dobrze jest wykonać test uwagi słuchowej, który mierzy nasze aktywne słuchanie. W diagnozie uwagi sluchowej wykonuje się następujące testy:

  1. Przewodnictwa powietrznego
  2. Przewodnictwa kostnego
  3. Dyskryminacji wysokości dźwięków
  4. Lateralizacji 

Ustalone na podstawie wyników testów odchylenia od „idealnej” krzywej słuchania dają cenne informacje na temat możliwych dysfunkcji w obszarze motorycznym, językowym, czy emocjonalnym. Na podstawie interpretacji testu uwagi słuchowej można zaplanować spersonalizowaną terapię dla konkretnego przypadku pacjenta. Niestety osobom, które nie współpracują z terapeutą przy badaniu, nie można go przeprowadzić. Są to najczęściej dzieci poniżej 5 roku życia, osoby mocno zaburzone intelektualnie, z autyzmem lub sparaliżowane. Jednakże nie wykonanie takiego testu nie dyskwalifikuje osoby z przeprowadzenia terapii. Istnieje całe mnóstwo dedykowanych pod różne potrzeby programów terapeutycznych, które mogą być dobrane dla konkretnego pacjenta, bez względu na to, czy wykonano test czy też nie. Test sluży tylko do wnikliwej analizy audio-psycho-lingwistycznej oraz do tego, aby obserwować postęp w terapii.

 

Terapia

Terapia uwagi słuchowej metodą prof. A. Tomatisa wymaga użycia odpowiedniego sprzętu, którego elementem podstawowym jest tzw. „elektroniczne ucho”. To właśnie za pomocą tego urządzenia oraz podłączonych do niego słuchawek powietrzno-kostnych następuje odpowiednia stymulacja ucha i trening mózgu.

Terapia polega na podawaniu pacjentowi drogą powietrzną i kostną specjalnie wyselekcjonowanej muzyki Mozarta i chorałów gregoriańskich o zmiennej częstotliwości i zróżnicowanych parametrach. Terapię podaje się regularnie (najlepiej codziennie o stałych porach) przez około 1,5 do 2 godzin w zależności od możliwości pacjenta. W trakcie dziennej terapii utwory muzyczne podawane są w kilku sekwencjach 1/2 h. Każda półgodzinna jednostka muzyczna ma ustawione specjalne parametry takie jak: bramkowanie, przyspieszenie, opóźnienie, gradient, filtrowanie czy balans. Każdy parametr odgrywa niezwykle ważną role w stymulacji uwagi słuchowej metodą A. Tomatisa.

Filtrowanie muzyki odbywa się stopniowo. Obszar dźwięków o niskich częstotliwościach (do około 1000 Hz) jest powiązany głównie z równowagą, ruchem i z funkcjami wegetatywnymi. Tony te są odbierane przez przedsionek i rezonują głównie do ciała. Obszar środkowy (od około 1000 do 3000 Hz) jest związany z mową, językiem i komunikacją, ponieważ to właśnie to pasmo częstotliwości jest silnie wykorzystywane w emisji głosu. Obszar wysokich tonów (powyżej 3000 Hz) odpowiada bardziej za kojarzenie i procesy myślowe, pamięć, ze względu na to, że najwyższe częstotliwości rezonują przede wszystkim do głowy. Terapia metodą prof. Alfreda Tomatisa ma wyjątkowy charakter i jest prowadzona w wykwalifikowanych ośrodkach, wyposażonych w odpowiedni sprzęt elektroniczny i przez certyfikowanych terapeutów.

  1. Faza biernaPoczątkowo trening rozpoczyna sie tzw. Fazą bierną (polegającą na biernym słuchaniu utworów), która składa sie z kilku etapów terapeutycznych, a każdy z nich podzielony jest na kilka lub kilkanaście dni. Długość takiej terapii jest uzależniona od potrzeb pacjenta lub stopnia jego dysfunkcji. W naszych ośrodkach w Polsce i gabinetach terapeutycznych standardowy program trwa ok. 30 dni codziennego słuchania przez 1,5h.W ośrodku Atlantis w Belgii taką terapię przeprowadza się trzy razy dziennie po 1,5h, a często również nocą w trakcie snu (szczególnie w przypadku terapii głosem mamy dzieci autystycznych). Cykle trwają tam od 5 do 9 dni. Na początku każdego cyklu przeprowadza się test uwagi słuchowej w celu sprawdzenia zmian oraz dostosowania programu. Pomiędzy cyklami planowane są intermisje, trwające przynajmniej 4 tygodnie.
  2. Faza aktywnaFaza aktywna jest drugim etapem treningu. W tej fazie pacjenci angażują się w ćwiczenia wokalne. Osoby powtarzają pojedyncze wyrazy oraz zdania lub czytają i śpiewają do mikrofonu połączonego z elektronicznym uchem. Elektroniczne ucho filtruje i parametryzuje odpowiednio głos i przetworzony wysyła przez słuchawki do uszu pacjenta. W ten sposób pacjent zaczyna słyszeć siebie inaczej, co w konsekwencji prowadzi do zmian w jego głosie i sposobie wypowiedzi.

Długość i intensywność terapii powinna być dobrana indywidualnie na podstawie wiedzy i doświadczenia terapeuty, jednak w większości przypadków składa się z nie mniej niż trzech cykli.  Odrębnym przypadkiem jest stosowanie terapii grupowych w przedszkolu lub szkole, gdzie nie ma możliwości spersonalizowania terapii pod konkretny przypadek. Stosuje się wtedy gotowe programy terapeutyczne specjalnie przygotowane do stosowania w tego rodzaju terapiach grupowych. Trwa ona wtedy nawet rok i jest również bardzo skuteczna i efektywna.

 Oprócz muzyki Mozarta i chorałów gregoriańskich bardzo ważnym i niezmiernie skutecznym elementem wykorzystywanym w terapii jest nagrany głos matki pacjenta. Matkę pacjenta nagrywa się w specjalnie do tego przystosowanym i wyciszonym pomieszczeniu z mikrofonem. Mama czyta ulubioną bajkę dziecka lub „Małego Księcia” przez pół godziny. Tak przygotowane nagranie wprowadza się do programu terapii jako osobną jednostkę terapeutyczną, na którą nakłada się bardzo wysokie filtrowanie i pozostałe parametry. W ten sposób następuje tzw. Powrót do łona matki, w której to fazie pacjent słucha jej głosu na takich częstotliwościach, jak go odbierał będąc w jej łonie. Ten rodzaj stymulacji słuchowej jest niezwykle istotny w przypadku terapii dzieci ze spektrum autyzmu, mających problemy z komunikacją z matką a tym samym z otoczeniem.

Terapia głosem matki w metodzie prof. A. Tomatisa jest stosowana na szeroka skale w ośrodku vzw Atlantis w Belgii, gdzie przykłada się do niej ogromną rolę terapeutyczną w terapii zwłaszcza osób z autyzmem.  Tam, oprócz sesji dziennych, stosowana jest terapia głosem mamy nocą podczas snu, co zwiększa jej efektywność.

Stowarzyszenie „Mamy Głos” wraz z ośrodkiem vzw Atlantis są ogromnymi zwolennikami i propagatorami stosowania głosu matki w terapii. Wszyscy nasi certyfikowani terapeuci znają to zagadnienie i zostali w tym kierunku odpowiednio przeszkoleni.